Het Zeeuwse Verliesatelier
Praktijk voor rouw- en verliesbegeleiding
Anticiperende rouw is een vorm van rouw die kan voorkomen als de tijd het toelaat om op de dood te anticiperen, dus wanneer bekend is dat iemand zal komen te overlijden. Deze rouw kan worden ervaren vanuit twee verschillende perspectieven: dat van de stervende die rouwt om alles wat hij verliest door zijn gezondheidsproblemen en het perspectief van diegenen die nauw met hem verbonden zijn zoals familieleden, vrienden en mantelzorgers. Een probleem dat zich voor kan doen bij anticiperende rouw is dat er sprake is van een vroegtijdig loslaten van degene die zal komen te overlijden. Dit kan de stervende het gevoel geven dat hij in de steek wordt gelaten. Andersom kunnen dierbaren ook het gevoel hebben dat de stervende hen al vroegtijdig heeft achter gelaten.
Toen ik een meisje van dertien jaar oud was kreeg mijn oma de diagnose borstkanker. Ze moest een operatie en chemotherapie ondergaan, verloor haar haren en droeg een pruik. Ik kan me niet herinneren wat de officiële prognose van haar ziekte was en of hier binnen ons gezin over gesproken werd. Wat ik nog wel weet, is dat ik stukje bij beetje afstand van mijn oma begon te nemen vanuit mijn angst om haar te verliezen. Ik was dol op mijn oma en vanaf het moment dat ik hoorde dat ze ziek was, was ik er van overtuigd dat ze aan deze ziekte dood zou gaan. En als gevolg daarvan nam ik (on)bewust afstand van haar. Mijn kinderbrein kon haar ziekzijn en mogelijke overlijden niet aan en koos er uit zelfbescherming voor om te onthechten.
Wat ik hierboven beschreven heb is een bekend fenomeen bij anticiperende rouw. Deze vorm van rouw ontstaat wanneer men (bijvoorbeeld vanwege een terminale ziekte) op voorhand weet dat iemand zal komen te overlijden. Anticiperende rouw werkt dus twee kanten op. Enerzijds is daar degene die ziek is en weet dat hij binnen afzienbare tijd zal sterven. Die persoon maakt een rouwproces door waarin getreurd wordt om alles wat hij bij leven al verliest, bijvoorbeeld verlies van gezondheid, het moeten opgeven van een baan of het niet meer kunnen vervullen van de ouder- of partnerrol op de manier zoals hij dat wenst. Tegelijkertijd rouwen de naasten omdat zij hun dierbare zien aftakelen en gaan verliezen.
Anticiperende rouw komt om die reden ook vaak voor in situaties waarbij mensen de diagnose Alzheimer of dementie krijgen. Stukje bij beetje wordt iemand ‘slechter’ en wordt hij gedwongen delen van zichzelf los te laten. Familie en vrienden herkennen de persoon die zij tegenover zich hebben steeds minder, krijgen moeilijker contact en nemen in wezen steeds opnieuw afscheid van een deel van de persoon die hun dierbare ooit was. Dit is voor alle betrokkenen een complex en moeilijk proces wat in sommige gevallen helaas tergend lang kan duren. Rouw ontstaat hierdoor niet pas na het overlijden maar al voordat het sterven heeft plaatsgevonden.
Met mijn oma is het toendertijd gelukkig goed gekomen. Zowel met haar gezondheid, als met onze band. Helaas geldt dit voor de meeste mensen die te maken krijgen met anticiperende rouw niet. Personen die zich herkennen in het bovenstaande doen er goed aan om over hun gevoelens te praten met anderen in hun omgeving. Het omgaan met het (naderende) afscheid is zwaar en kan zeer belastend zijn. Maar, je hoeft het niet alleen te doen. Steun door anderen wordt bij rouw als helpend ervaren. Een luisterend oor, (h)erkenning en een welgemeende arm om de schouder, ze lossen de situatie niet op maar kunnen er wel voor zorgen dat je je minder alleen voelt in je verdriet. En dat biedt verlichting en maakt het verdriet hopelijk iets beter te dragen.