Het Zeeuwse Verliesatelier

Scheidingskinderen

Voor kinderen wiens ouders gaan scheiden komt deze beslissing vaak als een klap.
Als ouders veel ruzie hebben en besluiten om uit elkaar gaan, heeft dat grote impact op het leven van een kind. Alles wat voorheen als normaal en vanzelfsprekend beschouwd werd staat op losse schroeven en tijdens de scheiding (en in de jaren daarna) vinden allerlei veranderingen plaats. Voor veel jonge kinderen is de scheiding van hun ouders de eerste ingrijpende verlieservaring die zij meemaken in hun leven.

Een van de grootste veranderingen voor kinderen van gescheiden ouders is vaak dat ze niet meer met hun papa(‘s) en mama(‘s) samen in een huis wonen. In veel gevallen zoekt een van de ouders een andere woonruimte maar in sommige gevallen verhuizen beide ouders naar een ander huis. De kinderen moeten in dat geval niet alleen wennen aan het niet meer samenwonen in hun vertrouwde gezinssamenstelling, maar ook afscheid nemen van hun ouderlijk huis, de buurt waarin gewoond werd en soms ook de school waar op zij zaten, leerkrachten en vriendjes.

Alles dubbel
Ouders leggen afspraken rondom de kinderen vast in een ouderschapsplan en er wordt een omgangsregeling vastgesteld. Waar vroeger veel scheidingskinderen permanent bij hun moeder woonden en eens in de veertien dagen een weekend bij hun vader logeerden, kiezen gescheiden ouders tegenwoordig vaker voor een vorm van co-ouderschap. Hierbij wordt de tijd met en zorg voor de kinderen verdeeld onder beide ouders en verblijven de kinderen afwisselend een (deel van de) week bij ieder van hen. Een kind heeft dan als ware twee huizen. Twee slaapkamers, twee bedden, twee tandenborstels, etc.

Hoewel het hebben van dubbel zoveel spullen, feestdagen en verjaardagsfeestjes in eerste instantie misschien leuk klinkt, kun je je voorstellen dat dit voor kinderen niet niks is en dat de prijs die zij hiervoor betalen, hoog is. Het hebben van gescheiden ouders brengt een groot verdriet met zich mee en het leren omgaan met een scheiding en de gevolgen hiervan vraagt om veel aanpassingsvermogen en flexibiliteit. Dit staat haaks op de natuurlijke behoefte van kinderen aan stabiliteit, voorspelbaarheid en regelmaat. Gescheiden ouders doen er dan ook goed aan om kinderen zoveel mogelijk duidelijkheid te geven over de nieuwe situatie en hun vragen zo eerlijk mogelijk te beantwoorden. Uiteraard is het hierbij van groot belang dat kinderen niet belast worden met grote-mensen-zaken en dat er niet negatief gesproken wordt over de andere ouder. Wanneer dit wel gebeurt kan een kind in een loyaliteitsconflict terecht komen; het houdt immers van beide ouders.

Parentificatie
Een andere valkuil is dat kinderen uit hun kind-rol stappen en voor de ouder gaan zorgen, dit noemen we parentificatie. Wanneer een van de ouders wegvalt binnen een gezin (vanwege scheiding of overlijden) hebben kinderen vaak de neiging om taken van de missende ouder op zich te nemen. Zo lang dit passend en kortdurend is, bijvoorbeeld wanneer een alleenstaande ouder met griep op bed ligt en het kind behulpzaam een ontbijtje klaarmaakt, is dit prima. Het wordt echter problematisch wanneer een kind langdurig (zorg)taken en verantwoordelijkheden op zich neemt die niet passend zijn bij diens leeftijd en rol. Dit kan gaan om praktische dingen zoals koken of grote taken in het huishouden, maar ook de manier waarop de ouder (onbewust) een emotioneel beroep doet op het kind. Hierbij moet gedacht worden aan kinderen die al heel jong in de rol van trooster, adviseur of bemiddelaar terecht komen waardoor er een ongezonde ouder-kind dynamiek ontstaat. Gelukkig zijn de meeste ouders alert op het voorkomen hiervan en proberen zij hun kind(eren) zo goed mogelijk te helpen in het rouwproces na de echtscheiding.

Scheidingskinderen ondersteunen
Een aantal praktische tips om kinderen te ondersteunen bij het omgaan met een scheiding:
- Geef kinderen de ruimte te geven om hun gevoelens en gedachten over de scheiding ongecensureerd te uiten.
- Informeer belangrijke volwassenen (leerkracht, sportinstructeur, oppas) in de omgeving van het kind over de scheiding en vraag hen een extra oogje in het zeil te houden.
- Zorg dat het kind in beide huizen vertrouwde spulletjes heeft en betrek hen bij het inrichten van het huis en met name hun slaapkamer; hierdoor zal de nieuwe woonruimte sneller ‘eigen’ voelen.
- Wees alert op spanning en stress gerelateerde klachten zoals lastig gedrag, driftbuien, hoofdpijn, buikpijn, slecht slapen en bedplassen. Een scheidingssituatie veroorzaakt onrust en dit uit zich bij kinderen vaak in gedrag en lichamelijk klachten.
- Probeer de andere ouder van je kind te respecteren, maak onderling goede afspraken en houd je hier aan.
- Onthoud dat jij en je ex-partner altijd samen ouders zullen blijven en zet het belang van het kind (niet te verwarren met jullie eigen belangen) voorop. Schakel hulp in wanneer het jullie niet goed lukt om een constructieve samenwerking te vinden in het gezamenlijke ouderschap.

Wat verder van belang is
Wees je ervan bewust dat jullie besluit om te scheiden niet de keuze van het kind is. Hij/zij/hen heeft dit niet gewild en de situatie levert onvermijdelijk stress op. Heb aandacht voor de behoeften van het kind en probeer hier bij aan te sluiten voor zover de situatie dit toelaat. Loopt je jonge kind vast in verdriet na een scheiding? Zoek dan hulp bij een gespecialiseerde rouwbegeleider of kindercoach. Voor grotere kinderen en jongeren worden door scholen, welzijnsorganisaties en rouwbegeleiders lotgenotenbijeenkomsten voor scheidingskinderen georganiseerd; onderzoek of dit voor jouw kind helpend kan zijn. Wees terughoudend en uiterst zorgvuldig in het introduceren van eventuele nieuwe partners. Hou in je achterhoofd dat jij voor een partner hebt gekozen, jouw kind niet. De nieuwe liefde van papa of mama, stiefbroertjes of zusjes en eventuele kinderen die uit deze nieuwe relatie ontstaan kunnen door het kind als bedreigend ervaren worden. Het kind is dan bang vervangen te worden en de liefde van de ouder aan anderen kwijt te raken. Leg het kind uit dat het een bijzondere plek inneemt in je hart, dat je van hem houdt en dat niemand dat ooit kan veranderen.

Meer lezen over omgaan met rouw bij echtscheidingskinderen?
Psycholoog en auteur Martine Delfos schreef het boek ‘Van alles twee’ over de betekenis van (echt)scheiding voor jonge kinderen. Het boek is zowel te gebruiken als voorleesboek voor kinderen in de leeftijd van 3 tot 9 jaar, als naslagwerk voor ouders en professionals die kinderen ondersteunen in het omgaan met een scheiding.